1 Dlaczego psychiatria wymiarowa jest dziś niezbędna
Współczesne rozumienie zdrowia psychicznego wykracza daleko poza tradycyjne kategorie diagnostyczne.
Stwierdzenie, że osoba ma „zaburzenie lękowe", „depresję", „zespół stresu pourazowego" lub „ADHD" opisuje objawy, ale nie niewidzialne mechanizmy, które generują i utrzymują cierpienie.
Psychologia wymiarowa koncentruje się na transdiagnostycznych procesach psychopatologicznych, czyli:
- • Dysfunkcyjnych mechanizmach psychologicznych wspólnych dla wielu zaburzeń,
- • które organizują wewnętrzne doświadczenie,
- • i które stanowią niewidzialny fundament psychiczny stojący za obserwowalną manifestacją.
Pozwala nam myśleć o cierpieniu w kontinuum normalność–patologia, zamiast zamykać je w kategoriach.
2 W sercu tych procesów: tożsamość („Ja"), czyli autoreprezentacja
Wszystkie procesy psychologiczne—myśli, emocje, zachowania, relacje z innymi—wyłaniają się z fundamentalnego mechanizmu wymiarowego: autoreprezentacji, czyli nadawcy wszystkich codziennych doświadczeń.
Ten mechanizm istnieje w kontinuum:
Już zadowolone Ja
Spokojne, ważne
Niezadowolone Ja
Niepewne lub nieważne
Gdy „Ja" doświadcza siebie jako ułomne, próby rozwiązania tej zmiany stają się strategiami kompensacyjnymi—tym, co nazywamy uzależnieniem ontologicznym (Barrows et al., 2022; Ducasse et al., 2025; Gordon et al., 2018).
3 Centralna zasada
„To z nas samych, takimi jakimi zwykle się identyfikujemy, mamy wszystkie nasze codzienne doświadczenia. Jeśli więc reprezentacja, którą mamy o sobie, jest zmieniona, wszystkie nasze codzienne doświadczenia będą zmienione."
— Ducasse et al., 2019
4 Trzy formy zmiany Ja, trzy organizacje cierpienia
Ten podstawowy proces jest zorganizowany w trzech wymiarowych biegunach, z których każdy jest powiązany ze strategiami adaptacyjnymi i specyficznymi zaburzeniami.
1) „Ja w niepewności" → unikanie doświadczeniowe
Claire
Gdy „Ja" doświadcza się jako zagrożone: hiperczujność, potrzeba kontroli, strach przed niespodziewanym, nietolerancja wszelkiej formy dyskomfortu.
Dominująca strategia: kontrolować, uciekać, neutralizować lub znieczulać wewnętrzne doświadczenie.
Często związane obrazy kliniczne: zaburzenia lękowe, PTSD/złożone PTSD, uzależnienia (konopie, opioidy, benzodiazepiny) oraz bezradność, która następuje po walce: depresja, wypalenie.
2) „Ja niezadowolone" / pustka afektywna → pragnienie stymulacji
Karim
Gdy „Ja" doświadcza się jako puste, bez wewnętrznego zadowolenia: chroniczna nuda, rozproszenie, niepokój, potrzeba intensywności.
Dominująca strategia: szukać zewnętrznej stymulacji.
Często związane obrazy kliniczne: uzależnienia od hazardu, seksu, zakupów, ryzykownej jazdy, poszukiwanie doznań, podatność na epizody hipomaniacze, ADHD.
3) „Ja pozbawione wartości" → rozłączenie i nadmierna samoświadomość refleksyjna
Julie
Gdy „Ja" doświadcza siebie jako „niewystarczające", „niegodne", „niekochane": wstyd, samokrytyka, perfekcjonizm, strach przed odrzuceniem.
Dominująca strategia: ukrywać się, nadmiernie się dostosowywać, udawać, dowodzić lub rozpuszczać się w drugim.
Często związane obrazy kliniczne: anoreksja, zależność emocjonalna, zaburzenie osobowości borderline.
4) Zaburzenie osobowości borderline: nazwa dla 3 aspektów „ułomnego Ja" doprowadzonych do ekstremum
Zaburzenie osobowości borderline można odczytać jako zwiększające lustro naszego zwykłego ludzkiego funkcjonowania, gdzie trzy zmiany Ja (niepewność, niezadowolenie, brak wartości) są jednocześnie wyostrzone.
5 Główne ryzyko terapeutyczne
„Jeśli 'Ja' pozostaje niepewne, niezadowolone lub niegodne miłości, wszystkie strategie psychoterapeutyczne wprowadzone w celu zmniejszenia cierpienia również będą zmienione. To byłoby jak leczenie niewłaściwego pacjenta."
— Ducasse et al., 2019
6 Gdzie plasuje się LiACT? W sercu TCC trzeciej fali, w podejściu procesowym
LiACT integruje TCC trzeciej fali w perspektywie wymiarowej, która przekracza podejście kategoryczne.
Te terapie mają wspólny cel: przeciwstawić się procesom wyłaniającym się ze zmienionej autoreprezentacji.
Wymiar podstawowy do przekształcenia jest zawsze ten sam: „Ja" (lub autoreprezentacja), które doświadcza.
7 Trzy poziomy procesów trenowane przez LiACT
Poziom 1 — Bezpieczeństwo wewnętrzne (Claire)
Cel: Uspokoić niepewność i zatrzymać unikanie doświadczeniowe
Kluczowe procesy: Akceptacja – Odporność na dyskomfort i codzienne problemy
Reagując na unikanie doświadczeniowe akceptacją (wypracowaną w różnych protokołach, takich jak metoda Barlowa i TIPI) i dodając ważny wniosek tożsamościowy, → to ustanawia wewnętrznie źródłowe bezpieczeństwo.
Zintegrowane podejścia: Metoda Barlowa, TIPI, DBT, ACT
Poziom 2 — Zadowolenie i zaangażowanie (Karim)
Cel: Uspokoić pragnienie zewnętrznej stymulacji
Kluczowe procesy: Stabilizowana motywacja wewnętrzna – Autodeterminacja – Jakości intencjonalne – Wartości
Reagując na pragnienie: motywacją wewnętrzną, zdolnością do generowania ciągłego i stabilnego zainteresowania, w zabawnym nastawieniu, z intencją wkładu, z intencją wzrostu i postępu, a następnie dodając ważny wniosek tożsamościowy, → to ustanawia wewnętrznie źródłowy dobrostan.
Zintegrowane podejścia: Samowspółczucie (Kristin Neff), praktyki kochającej dobroci, procesy motywacyjne ACT
Poziom 3 — Poczucie własnej wartości i przynależność (Julie)
Cel: Uspokoić wstyd i samokrytykę, przywrócić jakość relacyjną
Kluczowe procesy: Walidacja – Współzależność i poczucie użyteczności
Reagując na rozłączenie: poczuciem przynależności i wartości poprzez poczucie użyteczności (w byciu i działaniu), istnieniem we współzależnych relacjach, redukcją samokrytyki i nadmiernego zajmowania się własną wartością i miejscem, a następnie dodając ważny wniosek tożsamościowy, → to ustanawia wewnętrznie źródłowe poczucie wartości.
Zintegrowane podejścia: Psychologia Adlerowska, zaawansowane poziomy w TCC trzeciej fali
LiACT stoi na skrzyżowaniu tych trzech poziomów
8 Czym dokładnie jest LiACT
LiACT to AI do samowsparcia skupiająca się na:
- • procesach transnozograficznych,
- • autoreprezentacji jako dźwigni źródłowej,
- • trzech wymiarowych poziomach TCC trzeciej fali,
- • ustrukturyzowanym treningu w życiu codziennym.
LiACT nie zastępuje psychoterapii ani opieki medycznej i nie ma na celu diagnozy ani leczenia zaburzeń.
Oferuje przewodnik ramowy do pracy nad tym, jak „Ja" doświadcza siebie, innych i świata.
LiACT to nie kolejny protokół terapeutyczny: czerpie z TCC trzeciej fali, aby wydobyć i trenować najbardziej istotne procesy psychologiczne w cyfrowym formacie samowsparcia.